Cıva

MADENPEDİA

Cıva, hava, su ve toprakta birkaç şekilde bulunur. Bunlar, elementel cıva, inorganik ve organik cıva bileşikleri şeklindedir.

Gümüş renkli, ağır bir metal olan cıva, oda sıcaklığında (25oC ) sıvı halde bulunan 5 elementten (galyum, brom, sezyum, cıva ve fransiyum) birisidir. Cıva zehirli ve pahalı bir maddedir. İnhibitör yani enzimlerin çalışmasına olumsuz etkisi olduğu için dikkat edilmediğinde oldukça tehlikelidir.

Cıva’nın başlıca kullanım alanları aşağıdaki gibidir:

 

Termometre ve barometre gibi bilimsel aygıtlarda kullanılır. Ancak bu uygulamadan günümüzde vazgeçilmektedir.

Cıva, platin ve demir hariç diğer metallerle "amalgam" adı verilen alaşımlar yapar. Gümüş, kalay, bakır, çinko ve cıva kullanılarak üretilen amalgam alaşımı dişleri doldurmakta kullanılır. Bu alaşım hazırlandığında elle şekil verilir bir durumdayken zamana bağlı olarak kısa sürede sertleşmektedir.

Kırmızı cıva sülfür (HgS) vermilion adı altında kırmızı boya olarak kullanılır. Gemi teknelerinin su altındaki kısmı, bu boyayla boyanarak midye ve istiridyelerin tekneye yapışarak toplanmaları önlenir.

Cıva buharlı lambalarda kullanılır. Cıva buharlı lambalar, beyaz parlak bir ışık verir. Cıva buharı çok zehirlidir. Koklamak tehlikelidir.

Ayrıca, aynaların sırlanmasında, altın ve gümüş üretiminde, tıpta tedavi maddesi olarak cıvadan faydalanılır.

Bazı elektrik devre anahtarlarının yapımında da cıva kullanılır.

Cıva, doğada mevcut olan bir elementtir. İnsanlar cıvayı; yiyeceklerden, çevresel ve endüstriyel ortamlardan ve amalgam bileşiklerinden alırlar. Bazı mikro organizmalar cıvayı daha zehirli bir hali olan metil cıvaya dönüştürür. Bu bileşik, çevrede en çok karşılaşılan organik cıva bileşiğidir ve besin zincirinde birikir.

Birinci derecede cıvaya maruz kalınan besin maddesi, metil cıva içeren balık etidir. Metil cıva, mikroorganizmalarla birlikte, besin zincirinin daha üst organizmalarında birikir.

Cıvanın buharını solumak, insanlarda gelişmekte olan sinir sistemlerine zarar verir. Çoğu insan çevrede dağılmış bulunan cıva nedeniyle, dokularında eser miktarda cıva taşır. Cıvaya maruz kalan insanın zarar görüp görmeyeceği birçok faktöre bağlı olmakla birlikte genelde zehirleyicidir.

Cıva, ya doğal metal olarak oluşur ya da zinober, korderoit, livingstonit ve diğer minerallerde doğal metal olarak bulunur. Cıva, değişmeyen (tekdüze) hacimsel ısıl genleşmeye ve iyi elektriksel iletkenliğe sahiptir ve demir dışında hemen hemen tüm yaygın metallerle kolayca amalgamlar veya alaşımlar oluşturur. Cıvanın çoğu, endüstriyel kimyasalların üretiminde ve elektrik ve elektronik uygulamalarda kullanılır.

Günümüzde Çin ve Kırgızistan ana cıva üreticileridir. Genel olarak cıva kullanımı, toksik özelliği ve çevre ve insan sağlığına ilişkin etkileri nedeniyle azalmaktadır. Cıva, 2003 öncesi otomobiller ve cıva içeren araba anahtarları, kömürle çalışan elektrik santrali emisyonları, cıva içeren tıbbi aletler ve doğal olarak oluşan kaynaklar dâhil, pek çok kaynaktan çevreye salınmaktadır. Cıva, günümüzde üretilen çoğu pil ve boyada kullanılmamaktadır. Bazı düğme tipi piller, temizleyiciler, havai fişekler, ilaçlar, büyükbaba saatleri, böcek ilaçları ve cilt açıcı kremler ve sabunlar hâlâ cıva içerebilir. Cıva bileşikleri, Çin'de kömür-bazlı vinil klorür monomer üretiminde katalizör olarak kullanılmıştır. Dünyanın bazı bölgelerinde cıva, küçük ölçekli madencilik faaliyetlerinde altının geri kazanımında kullanılmaktadır. Klor alkali üretiminde cıva içermeyen teknolojiye dönüşüm ve Dünyadaki cıva hücreli klor alkali tesislerinin tamamen kapatılması, küresel pazara büyük miktarda cıva salabilir. Geleneksel floresan tüplerin ve kompakt floresan ampullerin kullanımının azalması, dişçilik ve ölçme uygulamalarında cıva içermeyen ürünlerin kullanılması ve LED aydınlatma sistemi kullanımının artması cıva tüketimini azaltacaktır.

 

Kaynaklar:

https://tr.wikipedia.org/wiki/Cıva

https://www.usgs.gov/centers/nmic/mercury-statistics-and-information

https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2020/mcs2020-mercury.pdf

https://www.rsc.org/periodic-table/element/80/mercury

https://www.britannica.com/place/Mercury-planet