Osmiyum periyodik tabloda Os simgesi ile gösterilen ve atom sayısı 76 olan platin grubu bir metaldir. Gümüş rengi bir metaldir ve Yunanca “koku” anlamına gelen “osme” kelimesinden gelir. Palladyum, rodyum, iridyum, osmiyum, rutenyum ve platinyum elementleri Platin Grubu Metaller (PGM) olarak adlandırılır. Platin grubu metaller doğada en seyrek olarak bulunan metallerdir. Oksitlenme ve korozyona karşı dayanıklı olduklarından ve nadir bulunduklarından dolayı altın ve gümüş ile birlikte “değerli metaller” diye anılırlar. Osmiyum elementler arasında yoğunluğu en yüksek (22,61 gr/cm3) olan elementtir ve platin ve iridyumla birlikte bazı alaşımlarda kullanılır. Osmiyum’un bu sıra dışı yoğunluğu onun Lantanid grubu elementlerle olan etkileşimi sonucudur.
Osmiyum metali diğer platin metalleri ile birlikte bulunur. Osmiyum, platin cevherinde alaşım olarak nabit halde bulunur. Oksit hali ise yani Osmiyum tetraoksit (OsO4), dokuma boyamacılığında ve parmak izi tespitinde kullanılır. Ayrıca osmiyum alaşımları dolma kalem ucu, elektrik kontakları ve iyi bir duraylılık ile sertlik gerektiren diğer alanlarda kullanılmaktadır.
Metalik formdaki osmiyum, yüksek sıcaklıklarda bile kırılgan ve parlak durumdadır. Ancak toz halde osmiyum elde etmek daha kolaydır. Ancak toz osmiyum havayla temas ettiğinde osmiyum tetraoksit (OsO4) oluşumuna neden olur ki, bu da son derece toksik (zehirleyici) bir bileşendir. Osmiyum’un oksit hali aynı zamanda güçlü bir oksitleyici ajandır. Çok yüksek yoğunluğu nedeniyle osmiyum elementler arasında bilinen en ağır element olarak değerlendirilmektedir. Osmiyum aynı zamanda çok düşük sıkışabilirliğe sahiptir. Osmiyum, platin grubu metaller arasında en yüksek ergime noktasına ve en düşük buhar basıncına sahiptir.
KULLANIM ALANLARI
Osmiyum’un oksit bileşeninin zehirli olması nedeniyle nadiren kendi saf haliyle kullanılır. Osmiyum metalinin en büyük kullanım alanı, diğer metallerle çok sert alaşımların oluşturulmasıdır. Osmiyum alaşımları çok serttir ve diğer platin grubu metaller gibi dolmakalem ucu, fonograf iğneleri ve elektrik kontaklarındaki alaşımlarda kullanılır. Ayrıca osmiyum tetroksit parmak izi saptamasında ve dokuma boyamasında kullanılmaktadır. Osmiyum kuvvetli bir oksidan olarak yağları tutar ve bu nedenle biyolojik zarların onarılmasını sağlar. Bununla birlikte osmiyum atomları elektron sıklığına sahiptir. Bu durum OsO4’ ü farklı nitelikteki biyolojik malzemelerin TEM’de çalışılması için önemli bir boyama malzemesi yapar ve mikroskopta incelenmek üzere hazırlanan yağlı doku preparatlarının boyanmasında kullanılır.% 90 Platin ve % 10’luk Osmiyum alaşımı tıpta da cerrahi protezlerde kullanılmaktadır.
Osmiyum’un 7 tane doğal olarak oluşan izotopları vardır. Bunlardan 5’i duraylı, diğer 2’si de çok uzun yarılanma ömrüne sahiptir.
Osmiyum metalinin işlenmesi oldukça zordur. Ancak toz ve sünger haldeki metal yavaşça osmiyum tetroksiti oluşturur. OsO4 çok toksiktir ve 130 °C’ de kaynar. Havadaki 10-7 gr/m3 kadar düşük OsO4 bile akciğerde, deri ve gözde ciddi hasarlara yol açabilir.
Osmiyum ilk olarak 1803’de Londra’da Smithson Tennant tarafından, Platin’in kral suyu* ile çözülmesi sırasında arta kalan artık çözeltide saptanmştır. Bu metal genellikle İridyum ve Osmiyum’un doğal alaşımı olan İridiosmiyum’da ve Ural dağları ile Güney ve Kuzey Amerika’daki Platin içeren dere kumlarında bulunmaktadır. Aynı zamanda Ontorio, Kanada’daki Sudbury yatağında nikel içeren cevherde diğer platin grubu metallerle birlikte bulunmaktadır. Bu cevherlerdeki platin metallerinin miktarı küçüktür ancak çok yüksek hacimlerdeki nikel cevheri bu grup metallerin ticari olarak kazanımını mümkün kılıyor. Platin grubu metaller (Platin, Palladyum, İridyum,Osmiyum, Rutenyum, Rodyum) genelde birincil olarak magmatizmanın değişik evrelerinde bulunurlar. İkincil olarak ise, plaser yataklarda gözlenirler.
